A jak ktoś jest względem mnie bezczelny to co, mam być dla niego grzeczny czy inteligentnie „wbić mu szpilę”?
A jak ktoś ściemnia i odwraca kota ogonem, to ja mam to tolerować czy go zdemaskować?
A jak innym wolno, bo mają układy to mam udawać, że tego nie widzę czy dać wszystkim do zrozumienia, że jednak wiem?

Gdybym w odpowiedzi na takie pytania co robić w konkretnej sytuacji, miała Ci udzielić jednej złotej wskazówki i mogła zaproponować Ci pracę tylko nad jedną kompetencją, to byłaby to asertywność.

Co więc leży u podstaw przyjmowania postawy asertywnej?

Po pierwsze poczucie pewności siebie – adekwatne, czyli nie poczucie wyższości, a poczucie, że jest się tak samo wartościowym człowiekiem jak wszyscy inni pozostali ludzie. U podstaw asertywności leży szacunek – zarówno do siebie, jak i pozostałych ludzi. Asertywność wynika z motywacji do dobrej pracy. Postawa asertywna jest także charakterystyczna dla sytuacji w których zależy nam na budowaniu dobrych relacji poprzez bycie uczciwym i bezpośrednim.
Asertywność przejawia się w zainteresowaniu uczuciami i myślami innych – kiedy zależy nam, aby wiedzieć co czują i sądzą osoby, z którymi jesteśmy w relacji (komunikacyjnej, ale też życiowej).
Kluczową umiejętnością związaną z postawą asertywną jest umiejętność słuchania innych. Asertywność charakterystyczna jest też dla osób, które mają poczucie odpowiedzialności za siebie i własne życie oraz poczucie sprawczości. Nie szukają winnych w otoczeniu, okolicznościach zewnętrznych, czy zachowaniach innych osób, a skupiają się na tym, na co same mają wpływ. Osoby, które zachowują się asertywnie dążą też do zachowywania równowagi w relacjach.

Niestety nie każdy potrafi odróżnić asertywność od agresji, manipulacji, czy uległości, choć z tą ostatnią postawą asertywność mylona jest najrzadziej. A pierwszym krokiem w osiągnięciu kunsztu asertywności jest właśnie umiejętność rozróżniania tych postaw, czyli:

• Uległości = kiedy nie informujemy innych o granicach swojego terytorium psychologicznego i pozwalamy, aby inni je naruszali.

Istnieją ważne powody dla których ludzie przyjmują w niektórych relacjach i w niektórych okolicznościach postawę uległą. Mogą mieć trudność w kontakcie z konkretną osobą, przeżywać lęk, obawę przed zabieraniem głosu i wyrażaniem opinii, bo może to być negatywnie ocenione. Możliwe jest to również w przypadku niskiej oceny własnych możliwości lub niedoceniania własnych kompetencji w dane sytuacji. W tym momencie czasem bezpieczniej, a czasem po prostu wygodniej jest nam oddać kontrolę komuś innemu, bo ma rację, jest lepszy lub bardziej zasługuje na szacunek lub konkretną rzecz. Budowanie poczucia własnej wartości i adekwatnej samooceny, jak również umiejętność radzenia sobie z lękami są kluczowe dla wychodzenia z uległości.

• Agresji = kiedy naruszamy granice psychologiczne innych osób ignorując je.

Powody dla których niektóre osoby w niektórych sytuacjach w stosunku do niektórych osób zachowują się agresywnie są bardzo złożone. Można je analizować pod względem uwarunkowań biologicznych, genetycznych, jak również środowiskowych. Postawa agresywna może być widoczna zarówno na poziomie komunikacji pozawerbalnej, jak i werbalnej. Zachowania agresywne, jak również agresywna komunikacja może pojawiać się w przypadku sytuacji postrzeganej przez daną osobę jako trudna i związanym z okolicznościami postrzeganymi jako trudne, kumulowaniem się nadmiaru negatywnych emocji. Agresja może również być reakcją prowokowaną przez agresywne komunikaty czy też agresywne zachowania innych osób. Dlatego tak ważna jest systematyczna praca nad sobą, w tym nad rozwojem umiejętności asertywnego reagowania, jak również umiejętności radzenia sobie z sytuacjami trudnymi i stresem.

• Manipulacji = kiedy naruszamy granice psychologiczne innych osób, ale robimy to w sposób zawaluowany, udając, że tego nie robimy.

W komunikacji manipulacja przejawia się między innymi w zniekształcaniu wypowiedzi innych. Często jest to subtelna gra, w której osoba manipulująca może stosować różne techniki: przede wszystkim kłamstwo (trudno nam samym odróżnić kłamstwo od prawdy), ale również zaprzeczanie lub udawanie niewinności (np. udawanie niezrozumienia, czy udawanie nieznajomości danej sytuacji np. „Ale jak to?”, „Pierwsze słyszę!”, „A o co chodzi”, „Przecież nic takiego się nie stało.”, „Nie bardzo rozumiem”, „Nie zrozumiałam polecenia”). Może to być wzbudzanie poczucia wstydu, czy winy u innej osoby („gdyby nie Ty, to nie doszłoby do tego”), a także uwodzenie, czyli wykorzystywanie wdzięku osobistego, pochwał lub pochlebstw do zbudowania zaufania drugiej osoby lub grupy osób. Manipulacji towarzyszy niski poziom zaufania do innych i podejrzliwość w stosunku do innych, a jednocześnie świadomość, że samemu też nie jest się wystarczająco prawym. Wiele osób, nawet tych, które często przyjmują postawę asertywną, od czasu do czasu ucieka się do manipulacji. Co nie oznacza, że to właściwa postawa.

• Asertywności = kiedy informujemy innych o granicach swojego terytorium, a w kontaktach z innymi jesteśmy świadomi granic terytorium innych osób i nie przekraczamy ich. A kiedy nie znamy tych granic, to po prostu o nie pytamy.

Postawę asertywną zwykle rozpoznajemy po zachowaniach, a ćwiczenia asertywności warto powiązać z ćwiczeniami przyjmowania postawy fizycznej kojarzonej z asertywnością. Już samo przyjmowanie postawy fizycznej, która komunikuje asertywność może nas zbliżać do drugiego człowieka.

Warto analizować swój język ciała i zadawać sobie pytanie, czy nasz język ciała jest spójny z naszymi intencjami. Dobrze też jest uzmysłowić sobie, że bycie asertywnym uwidacznia się również w trakcie rozmowy z drugą osobą poprzez umożliwianie innym wypowiadania się, jak również zachowanie spokojnego tonu wypowiedzi oraz mówienie odpowiednio głośno do sytuacji i wyraźnie. Jeśli chcemy, aby inni nas dobrze rozumieli – co jest postawą asertywną – zadbajmy również o ten aspekt naszej komunikacji.

Warto obserwować zachowania innych osób, jednak nie po to, aby stawiać diagnozę, lecz aby w bardziej świadomy sposób kształtować relacje. Niezależnie od tego, czy ma się do czynienia z osobą, która manipuluje, czy osobą, która jest uległa możemy mieć wpływ na kształtowanie pozytywnych relacji poprzez stosowanie postawy asertywnej.

Tak, można ćwiczyć i nauczyć się zachowań asertywnych, szczególnie w reakcji na zachowania nieasertywne. Ale o tym już następnym razem.